Tác giả Đặng Hồng Yến, Đoạn Nhạc Sơ
Trong dòng sông dài của cuộc đời, 70 tuổi thường được coi là một ngưỡng quan trọng. Khi chúng ta bước vào tuổi già, liệu có đang vật lộn trong bóng tối của bệnh tật, hay vẫn còn vui khỏe và tràn đầy sức sống? Câu trả lời có thể nằm ở những gì chúng ta ăn mỗi ngày. Gần đây, một nghiên cứu gây chấn động trong giới học thuật đã mở ra bức màn bí mật giữa chế độ ăn uống và sự lão hóa khỏe mạnh.
Sự thật kinh ngạc từ dữ liệu của 100.000 người
Vào tháng 3 năm 2025, tạp chí Nature – Medicine đã công bố một nghiên cứu cực kỳ có trọng lượng. Nghiên cứu này kéo dài trong 30 năm và phân tích sức khỏe của hơn 100.000 người. Nhóm nghiên cứu đến từ Canada, Mỹ và Đan Mạch, họ cam kết khám phá mối quan hệ giữa chế độ ăn uống và sự lão hóa khỏe mạnh, cố gắng trả lời một câu hỏi đã làm khó khoa học từ lâu: Có tồn tại một kiểu chế độ ăn nào đó, có thể giúp con người duy trì sức khỏe thể chất và tinh thần trong tuổi già?
Trong suốt 30 năm theo dõi, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, trong số 105015 người tham gia, chỉ có 9,3% người thực sự đạt được sự lão hóa khỏe mạnh. Sự lão hóa khỏe mạnh này không chỉ đơn giản là sống đến 70 tuổi, mà còn thoả mãn nhiều điều kiện nghiêm ngặt: chức năng nhận thức bình thường, khả năng suy nghĩ rõ ràng, trí nhớ tốt; chức năng sinh lý tốt, cơ thể vận động tự do, các chức năng cơ thể hoạt động bình thường; sức khỏe tâm lý tốt, không có lo âu, trầm cảm hay các vấn đề tâm thần, và không mắc 11 loại bệnh mãn tính nghiêm trọng như ung thư, tiểu đường, nhồi máu cơ tim, bệnh mạch vành, suy tim, đột quỵ, suy thận, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bệnh Parkinson…
Dữ liệu này thật đáng kinh ngạc và cũng khiến nhiều người suy nghĩ. Bằng cách nào mà những người này lại có thể nổi bật và đạt được sự lão hóa khỏe mạnh? Qua phân tích nhiều dữ liệu, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng chế độ ăn uống hàng ngày đóng vai trò quyết định.
Chế độ ăn uống: “Người thúc đẩy vô hình” cho sự lão hóa khỏe mạnh
Chế độ ăn uống, với tư cách là nhu cầu cơ bản của con người, dĩ nhiên là điều quan trọng không cần bàn cãi. Nhưng ít ai nhận thức được rằng nó tác động sâu sắc đến sự lão hóa khỏe mạnh. Trên toàn cầu, chế độ ăn đã trở thành một trong những yếu tố chính tác động đến tỷ lệ tử vong và bệnh mãn tính. Ở Mỹ, chế độ ăn chỉ đứng sau thuốc lá trong danh sách các yếu tố rủi ro của người cao tuổi.
Trong suốt cuộc đời, chúng ta tiêu thụ khoảng 50 tấn thực phẩm, những thực phẩm này khi vào cơ thể không chỉ cung cấp năng lượng mà còn âm thầm định hình sức khỏe của chúng ta. Một chế độ ăn uống tốt giống như một người thợ thủ công tài ba, tỉ mỉ chăm chút cho sức khỏe của chúng ta; trong khi đó, chế độ ăn uống kém như một kẻ phá hoại, từ từ xâm hại chức năng cơ thể.
Những người đạt được sự lão hóa khỏe mạnh có điểm gì đặc biệt trong chế độ ăn của họ? Nghiên cứu chỉ ra rằng, những người tuân theo một chế độ ăn uống lành mạnh cụ thể có khả năng cao hơn để tránh bệnh tật và duy trì trạng thái tinh thần và thể chất tốt sau tuổi 70. Kiểu chế độ ăn này giống như một “gói sức khỏe” được thiết kế riêng cho cơ thể, tạo nền tảng vững chắc cho sự lão hóa khỏe mạnh.
7 loại thực phẩm lành mạnh: “Người bảo vệ dinh dưỡng” của cơ thể
Trái cây: Kho tàng vitamin tự nhiên
Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022) khuyến cáo, mỗi ngày nên tiêu thụ từ 200 – 350 gram trái cây tươi. Trái cây giống như món quà mà thiên nhiên ban tặng cho chúng ta, đầy các loại vitamin, khoáng chất và chất xơ. Các loại trái cây với màu sắc khác nhau chứa nhiều thành phần dinh dưỡng khác nhau.
Trái cây màu tím/xanh dương như dâu tằm, việt quất, mâm xôi, nho… giàu anthocyanin. Anthocyanin có khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp loại bỏ các gốc tự do trong cơ thể, làm chậm quá trình lão hóa tế bào và cải thiện thị lực, ngăn ngừa bệnh mắt.
Trái cây màu vàng/da cam như chanh, xoài, cam… chứa nhiều carotenoid, selen, lutein. Carotenoid trong cơ thể có thể chuyển hóa thành vitamin A, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì thị lực, tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ sức khỏe da.
Các loại rau quả màu đỏ như cà chua, dâu tây, việt quất, anh đào… chứa nhiều anthocyanin và lycopene. Lycopene có khả năng chống oxy hóa mạnh, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và một số loại ung thư.
Khi chọn trái cây, hãy cố gắng chọn những loại theo mùa, tươi ngon nhất, vừa đảm bảo hương vị, vừa cung cấp dinh dưỡng phong phú nhất.
Rau: Nền tảng sức khỏe trên bàn ăn
Tương tự, Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022) nhấn mạnh rằng mỗi bữa ăn nên có rau, hàng ngày nên tiêu thụ không dưới 300 gram rau tươi, trong đó rau màu đậm chiếm một nửa. Rau màu đậm, bao gồm rau xanh, đỏ, cam đỏ và tím đỏ, đều có ưu thế dinh dưỡng đặc biệt.
Rau màu xanh đậm như cải bó xôi, bông cải xanh, cải kale… giàu β-carotene, vitamin C, vitamin K, axit folic cùng với các khoáng chất như sắt, canxi. β-carotene là nguồn vitamin A chính từ thực phẩm, rất cần thiết cho việc duy trì chức năng thị giác bình thường và hệ miễn dịch; vitamin K có lợi cho sức khỏe xương, giúp đông máu.
Rau màu đỏ như cà chua, ớt đỏ… không chỉ chứa lycopene mà còn giàu vitamin C và kali. Vitamin C là một chất chống oxy hóa quan trọng, giúp tăng cường hệ miễn dịch và thúc đẩy tổng hợp collagen; Kali có vai trò điều hòa huyết áp bình thường.
Phương pháp chế biến rau cũng rất quan trọng, hãy cố gắng hấp, nấu nhanh để tránh nấu quá lâu, giảm thiểu sự mất mát chất dinh dưỡng.
Ngũ cốc nguyên hạt: Nguồn tinh bột chất lượng
Khi chọn thực phẩm chính, nên giảm lượng gạo và bột tinh chế, tăng tỷ lệ ngũ cốc nguyên hạt. Mỗi ngày nên đảm bảo tiêu thụ 200 – 300 gram ngũ cốc, trong đó từ 50 – 150 gram là ngũ cốc nguyên hạt, kèm theo 50 – 100 gram khoai. Ngũ cốc nguyên hạt còn nguyên lớp vỏ trấu, mầm và nội nhũ, chứa nhiều chất xơ, vitamin nhóm B, khoáng chất và phytochemical.
Các loại ngũ cốc thông dụng bao gồm gạo lứt, millet, ngô, yến mạch, đậu xanh… Khi nấu cơm, có thể thêm một chút gạo lứt hoặc yến mạch, giúp cơm vừa ngon vừa đầy đủ dinh dưỡng hơn. Những loại ngũ cốc được Hiệp hội Dinh dưỡng Trung Quốc chọn là “mười loại ngũ cốc tốt”, như yến mạch, lúa mì nguyên hạt, gạo lứt… đều có thể là phần quan trọng trong chế độ ăn hàng ngày, thay thế một phần gạo tinh chế, bột tinh chế. Chất xơ trong ngũ cốc nguyên hạt có thể tăng cảm giác no, làm chậm hấp thu carbohydrate, giúp kiểm soát lượng đường trong máu và trọng lượng cơ thể; vitamin nhóm B tham gia vào chuyển hóa năng lượng của cơ thể, rất quan trọng cho chức năng bình thường của hệ thần kinh.
Chất béo không bão hòa: “Chiến binh nhỏ chống viêm”
Chất béo không hoàn toàn là kẻ thù của sức khỏe, quan trọng là chọn đúng loại chất béo. Nên ưu tiên tiêu thụ axit béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa, giảm tiêu thụ axit béo bão hòa và trans, nhằm tạo môi trường trong cơ thể có khả năng chống viêm.
Axit béo không bão hòa đơn có mặt hầu hết trong tất cả các loại dầu thực vật và mỡ động vật, trong đó dầu olive, dầu hạt cải có hàm lượng cao. Axit béo không bão hòa đơn giúp giảm mức cholesterol trong máu, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Axit béo không bão hòa đa chủ yếu gồm axit béo ω-3 và ω-6, thường gặp trong các thực phẩm như quả óc chó, đậu nành, dầu hạt lanh, dầu hạt tía tô, cá ngừ, cá hồi, tôm, hàu, tảo biển… Axit béo ω-3 có nhiều lợi ích như chống viêm, giảm lipid máu, cải thiện chức năng não, có tác dụng tích cực trong việc ngăn ngừa bệnh tim mạch, bệnh mất trí nhớ ở người già. Trong chế độ ăn hàng ngày, có thể ăn 2 – 3 lần cá mỗi tuần, như cá hồi, cá ngừ, hoặc mỗi ngày một thìa dầu hạt lanh để bổ sung axit béo không bão hòa đa.
Các loại hạt: “Bánh ngọt dinh dưỡng” giàu sức khỏe
Ăn một ít hạt mỗi ngày là một thói quen rất có lợi cho sức khỏe lâu dài. Năm 2023, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Khoa học Thực phẩm và Dinh dưỡng phát hiện rằng, các loại hạt có ảnh hưởng đáng kể đến việc điều chỉnh lipid trong máu, và mỗi loại hạt đều có “công dụng” riêng.
Trong việc giảm cholesterol toàn phần, hạt dẻ cười, hạnh nhân, óc chó đứng đầu danh sách; trong việc giảm cholesterol “xấu” (cholesterol lipoprotein mật độ thấp), hạt điều, óc chó, hạnh nhân có hiệu quả tốt; trong việc giảm triglyceride, hạt phỉ cho kết quả tốt nhất, tiếp đến là óc chó; trong việc tăng cholesterol “tốt” (cholesterol lipoprotein mật độ cao), đậu phộng là hiệu quả nhất.
Dù các loại hạt rất giàu dinh dưỡng nhưng có lượng calo cao, nên không nên ăn quá nhiều, một nắm (khoảng 20 – 30 gram) là đủ. Có thể dùng hạt làm đồ ăn vặt giữa các bữa ăn, vừa thỏa mãn cơn thèm ăn, vừa bổ sung dinh dưỡng cho cơ thể.
Các loại đậu: Nguồn protein thực vật chất lượng
Các loại đậu được chia thành hai loại: đậu nành và đậu khác. Đậu nành bao gồm đậu nành vàng, đậu đen và đậu xanh, giàu protein thực vật chất lượng, isoflavone đậu nành, chất xơ…; các loại đậu khác bao gồm đậu hà lan, đậu xanh, đậu đỏ… chứa nhiều tinh bột, chất xơ và vitamin nhóm B.
Các loại đậu khác có thể kết hợp với thực phẩm chính như nấu cơm đậu đỏ, cháo đậu xanh, vừa tăng cường kết cấu và hương vị cho thực phẩm chính, vừa phát huy tác dụng cân bằng của chất xơ, vitamin B, kali, magie… và cải thiện hiệu quả sử dụng protein. Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022) khuyến nghị người trưởng thành nên tiêu thụ trung bình 15 – 25 gram đậu nành hoặc các sản phẩm từ đậu nành tương đương như đậu phụ, sữa đậu nành, đậu phụ khô… Sản phẩm từ đậu nành là nguồn protein thực vật chất lượng, hữu ích trong việc giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, ngăn ngừa loãng xương.
Sữa ít béo: Thực phẩm bổ sung canxi tuyệt vời
Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022) khuyến nghị, tùy theo sở thích cá nhân, nên tiêu thụ từ 300 – 500 gram sản phẩm từ sữa mỗi ngày. Các sản phẩm từ sữa là nguồn cung cấp canxi tốt, đồng thời chứa protein, vitamin D và các thành phần dinh dưỡng khác, rất quan trọng cho sức khỏe xương.
Khi chọn sản phẩm từ sữa, nên ưu tiên chọn sữa ít béo, sữa không béo và các sản phẩm từ sữa khác ít béo, vừa đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể, vừa giảm lượng chất béo tiếp nhận. Cần lưu ý phân biệt giữa sản phẩm từ sữa và đồ uống từ sản phẩm sữa, các đồ uống từ sản phẩm sữa thường được thêm nhiều đường và phụ gia khác, giá trị dinh dưỡng thấp hơn nhiều so với sản phẩm từ sữa chính, nên hạn chế uống.
4 loại thực phẩm không lành mạnh: “Mối đe dọa tiềm tàng” cho sức khỏe
Chất béo trans: “Kẻ thù số một” của sức khỏe tim mạch
Chất béo trans là một loại chất béo rất có hại cho sức khỏe, chủ yếu có nguồn gốc từ một phần dầu hidro hóa và một số sản phẩm động vật. Nó giống như “kẻ sát nhân sức khỏe” ẩn mình trong thực phẩm, làm tăng mức độ cholesterol “xấu” (cholesterol lipoprotein mật độ thấp) trong máu, giảm mức cholesterol “tốt” (cholesterol lipoprotein mật độ cao), từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Ngoài ra, chất béo trans có thể gây ra bệnh tiểu đường type 2, béo phì, viêm cơ thể, cũng như ảnh hưởng xấu đến bà bầu và trẻ sơ sinh.
Trong đời sống hàng ngày, các thực phẩm chế biến như bơ thực vật, thực phẩm chiên (như gà rán, khoai tây chiên), thực phẩm nướng (như bánh ngọt, bánh quy) và một số thực phẩm nhanh là “điểm nóng” của chất béo trans. Khi mua thực phẩm, cần đọc kỹ nhãn thực phẩm để tránh chọn những sản phẩm chứa “dầu thực vật hidro hóa”, “bột béo”, “bơ nhân tạo”, nhằm giảm tiêu thụ chất béo trans.
Natri (muối): “Kẻ giết người” sức khỏe vô hình
Muối là gia vị không thể thiếu trong nấu ăn, nhưng việc tiêu thụ quá nhiều muối có thể gây hại nghiêm trọng cho cơ thể. Vào tháng 1 năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới đã phát hành Hướng dẫn về việc sử dụng sản phẩm thay thế muối natri thấp, chỉ ra rằng hàng năm có khoảng 8 triệu ca tử vong liên quan đến chế độ ăn uống kém, trong đó 1,9 triệu ca trực tiếp liên quan đến việc tiêu thụ natri (muối) cao. Chế độ ăn mặn có thể gây tăng huyết áp, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và các bệnh tim mạch khác.
Để giảm lượng muối, có thể sử dụng “muối ít natri” để thay thế cho muối thông thường. Muối ít natri chứa một lượng kali nhất định, giúp điều chỉnh huyết áp đến một mức độ nhất định. Đồng thời, trong quá trình nấu ăn, nên giảm dần lượng muối sử dụng, thử dùng gia vị, nước chanh, giấm… để tăng hương vị cho thực phẩm. Ngoài ra, cần lưu ý giảm tiêu thụ thực phẩm chế biến và thực phẩm muối, vì thường chứa nhiều muối ẩn.
Đồ uống có đường: “Cạm bẫy sức khỏe ngọt ngào”
Đồ uống có đường không thể coi thường, đặc biệt là trong bệnh tiểu đường. Vào tháng 1 năm 2025, các nhà nghiên cứu từ Đại học Harvard công bố một nghiên cứu trên tạp chí Đái tháo đường, cho thấy việc uống đồ uống có đường và đồ uống chứa chất tạo ngọt nhân tạo có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. So với những người hiếm khi uống đồ uống ngọt, việc uống ≥2 cốc đồ uống có đường mỗi ngày làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường lên 41%; còn uống ≥2 cốc đồ uống chứa chất tạo ngọt nhân tạo làm tăng nguy cơ lên 11% (1 cốc đồ uống tương đương 240 ml).
Ngoài việc tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, đồ uống có đường còn gây ra béo phì, sâu răng, bệnh gút… Việc tiêu thụ quá nhiều đường sẽ khiến cơ thể hấp thụ quá nhiều calo, dẫn đến tăng cân; đồng thời, đường bị vi khuẩn trong miệng phân hủy thành các chất axit, gây hủy hoại răng miệng, dẫn đến sâu răng; ngoài ra, chế độ ăn nhiều đường còn có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa axit uric, tăng nguy cơ mắc bệnh gút. Do đó, nước uống thực sự lành mạnh vẫn là nước trắng và trà, không chỉ đáp ứng nhu cầu nước của cơ thể mà không đem lại rủi ro cho sức khỏe.
Thịt đỏ và thịt chế biến: “Nguy cơ sức khỏe” trên bàn ăn
Việc tiêu thụ thịt đỏ và thịt chế biến quá mức có nhiều tác hại đối với sức khỏe. Nhiều nghiên cứu cho thấy, việc tiêu thụ quá cao thịt đỏ và thịt chế biến sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường loại 2 và ung thư đại trực tràng. Thịt đỏ và thịt chế biến chứa nhiều chất béo bão hòa, gây viêm mãn tính trong cơ thể, làm tăng nguy cơ mắc ung thư và các bệnh khác. Hơn nữa, đặc điểm chứa nhiều chất béo, protein, và ít chất xơ không có lợi cho sự phát triển của vi khuẩn có lợi trong ruột, ảnh hưởng đến sức khỏe của ruột.
Theo Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022), lượng thịt đỏ tiêu thụ của người lớn từ 18 – 65 tuổi là 40 – 75 gram/ngày, còn người từ 65 tuổi trở lên là 40 – 50 gram/ngày. Đồng thời, nên hạn chế tiêu thụ các sản phẩm thịt chế biến sâu như thịt xông khói, thịt nguội, xúc xích, thịt bò/thịt heo khô, thịt đóng hộp… cũng như thịt mỡ, thịt xông khói và thịt muối. Khi chọn thịt, ưu tiên chọn cá, tốt nhất nên ăn cá 2 lần một tuần. Cá chứa nhiều protein chất lượng và axit béo không bão hòa, có lợi cho sức khỏe hơn.
Bắt đầu hành trình ăn uống lành mạnh ngay từ bây giờ
Nghiên cứu kéo dài 30 năm với 100.000 người này đã tiết lộ mối liên hệ mật thiết giữa chế độ ăn uống và sự lão hóa khỏe mạnh. 7 loại thực phẩm lành mạnh và 4 loại thực phẩm không lành mạnh giống như hai đầu của chiếc cân, một bên nâng niu sức khỏe và sự năng động, còn bên kia mang theo bệnh tật và rủi ro.
Thay đổi thói quen ăn uống có thể không phải là điều dễ dàng ngay lập tức, nhưng miễn là chúng ta bắt đầu từ bây giờ, dần dần điều chỉnh chế độ ăn uống, gia tăng thực phẩm lành mạnh và giảm lượng thực phẩm không lành mạnh, thì có khả năng cao sẽ nâng cao tỷ lệ sống khỏe mạnh lâu dài, vẫn duy trì được chức năng nhận thức, chức năng sinh lý và sức khỏe tâm lý tốt sau tuổi 70. Hãy bắt đầu từ mỗi bữa ăn, từng miếng thực phẩm, bằng một chế độ ăn uống khoa học hợp lý, xây dựng nền tảng vững chắc cho con đường lão hóa khỏe mạnh của chính mình, chào đón cuộc sống tuổi già tràn đầy sức sống.
Tài liệu tham khảo
[①] Mô hình chế độ ăn tối ưu cho lão hóa khỏe mạnh. Nat Med (2025).
[②] Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Y tế Nhân dân, 2022.
[③] Có thể các loại hạt khác nhau tác động khác nhau đến các chỉ số lipid máu cụ thể? Một đánh giá hệ thống và phân tích mạng. 2023-12-28.
[④] Hướng dẫn chế độ ăn uống của cư dân Trung Quốc (2022). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Y tế Nhân dân, 2022: 275.
[⑤] Ủy ban Chuyên môn về Đánh giá và Kiểm soát Rủi ro Sức khỏe của Hội Y học Dự phòng Trung Quốc, Hội Dinh dưỡng Trung Quốc, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Trung Quốc, v.v. Hướng dẫn ứng dụng muối thấp ở Trung Quốc. Tạp chí Y tế Dự phòng Trung Quốc, 2024, 25(8): 957-973. DOI: 10.16506/j.1009-6639.2024.08.001.
[⑥] Pacheco, L.S., Tobias, D.K., Haslam, D.E. và đồng nghiệp. Tiêu thụ đồ uống có đường hoặc chứa chất tạo ngọt nhân tạo, hoạt động thể chất và nguy cơ tiểu đường loại 2 ở người lớn. Diabetologia (2025).
[⑦] Hướng dẫn về việc sử dụng các sản phẩm thay thế muối natri thấp của WHO.
[⑧] Hiệp hội Dinh dưỡng Trung Quốc. Giá trị tham khảo về lượng dinh dưỡng cho cư dân Trung Quốc (2013). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Khoa học, 2014.
[⑨] Tổ chức Y tế Thế giới. Chiến lược toàn cầu về dinh dưỡng, hoạt động thể chất và sức khỏe. 2004.
[⑩] Đồng thuận của chuyên gia về ngũ cốc nguyên hạt và sức khỏe. Tạp chí Thực phẩm và Dinh dưỡng Trung Quốc, 2015, 21(2): 72-75.
[⑪] Vương Long Đức. Báo cáo điều tra về tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe của cư dân Trung Quốc về chế độ ăn uống và tình trạng dinh dưỡng. Nhà xuất bản Y tế Nhân dân, 2005.
[⑫] Ủy ban Liên hợp Đánh giá và Kiểm soát Rối loạn lipid máu ở người trưởng thành Trung Quốc. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị rối loạn lipid máu ở người trưởng thành (phiên bản sửa đổi năm 2016). Tạp chí bệnh tim mạch Trung Quốc, 2016, 44(10): 833-853.
[⑬] Triệu Văn Hoa. Báo cáo theo dõi tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe của cư dân Trung Quốc. Nhà xuất bản Y tế Nhân dân, 2016.
[⑭] Harris WS và các đồng nghiệp. Axit béo omega-3 và bệnh tim mạch: một tư vấn khoa học từ Hiệp hội Tim mạch Mỹ. Tạp chí Tuần hoàn, 2009, 119(2): 278-285.
